Michał Murawski, "Kompleks pałacu"
O jednym z najbardziej kontrowersyjnych budynków powojennej Warszawy - Pałacu Kultury i Nauki i jego losach w wolnej Polsce opowiada książka "Kompleks Pałacu. Życie społeczne stalinowskiego wieżowca w kapitalistycznej Warszawie" Michała Murawskiego.
"Nieokiełznana skłonność Pałacu do wykraczania poza własne mury szybko mnie uderzyła i wydała mi się zbyt ważna, żeby ją pominąć. Zacząłem podejrzewać, że Warszawę można by w znacznej części (jeśli nie w całości) uchwycić przez pryzmat jej relacji z PKiN" - tłumaczy Murawski we wstępie swojej książki.
Murawski jest antropologiem kultury, który obronił doktorat na Uniwersytecie Cambridge, dotyczący funkcjonowania Pałacu Kultury i Nauki w post-socjalistycznej Warszawie. Obecnie wykłada na University College w Londynie. W swojej pracy zamierzał opisać relację, zachodzącą między przemianami ideologicznymi i miejskimi w Warszawie XXI wieku.
"Zacząłem poznawać ludzi w szczególny sposób nim zainteresowanych, przebywać z
nimi i robić wywiady: z kolekcjonerami pałacowych gadżetów i pocztówek, z wszelkiego rodzaju
wielbicielami Pałacu. Chodziłem na spotkania i projekcje filmowe poświęcone PKiN, a także na takie, których tematem on wcale nie był, by zauważyć, że widmo Pałacu bezlitośnie pojawia się we
wszystkich rozmowach i imprezach poświęconych miejskiemu życiu Warszawy" - tłumaczy.
Jego książka ukazuje się w rocznicę 60. "urodzin" Pałacu Kultury i Nauki - jednego z najsłynniejszych i najbardziej kontrowersyjnych symboli powojennej Warszawy. Murawski interesuje się zarówno warstwą faktograficzną, dotyczącą działania Pałacu, jak również plotkami, opowieściami o schronie atomowym pod budynkiem, legendami o podziemnych korytarzach. Słucha także pomysłów z czasów transformacji na zagospodarowanie przestrzeni w otoczeniu Pałacu, śledzi trudności z rozstrzygnięciami prawnymi, dotyczącymi gruntów pod pałacem, zajmuje się nawet pałacowymi zwierzętami - kotami, które zamieszkują najniższe piętra.
Pałac Kultury i Nauki został wybudowany w latach 1952-55 w samym centrum zniszczonego przez wojnę miasta. Socrealistyczny Pałac stanął na miejscu zburzonych podczas II wojny światowej - a także po jej zakończeniu - kamienic, w odczuciu komunistycznej władzy będących symbolem "burżuazyjnej", dekadenckiej stolicy z czasów przedwojennych.
Wzniesiony jako "dar narodu radzieckiego dla narodu polskiego" według projektu Lwa Rudniewa, Pałac do dziś jest przedmiotem sporów. Nie brakuje zwolenników projektu zburzenia budowli, inni przekonują o jego historycznej wartości, argumentując, że wieżowiec - wzorowany na amerykańskich drapaczach chmur, utrzymanych w stylu art deco - jest symbolem odrodzonego miasta. Ponadto pełni funkcje kulturalne i społeczne: jest "domem" teatrów, księgarni, kin czy uczelni i instytucji naukowych.
"Pałac Kultury i Nauki jest fantastycznym, wyjątkowo skutecznie działającym przypadkiem komunistycznej architektury, urbanistyki oraz - tak, tak - inżynierii społecznej. To gmach, który funkcjonuje tak dobrze dlatego, że grunt, na którym stoi, został odebrany przedwojennym właścicielom i nie 'zwrócono' go jeszcze w ręce spekulantów nieruchomościami. To budowla, która opiera się chaosowi 'dzikiego kapitalizmu': restytucji własności, billboardom na dwadzieścia pięter, śródmiejskiej nędzy i szalejącej gentryfikacji, które go otaczają. Pałacu Kultury i Nauki - pomimo podejmowanych prób - nigdy nie sprywatyzowano" - pisze autor.
Jednak - jak zauważa Murawski - sytuacja ta może się zmienić:
"Plac Defilad stopniowo dzielony jest między potomków przedwojennych właścicieli, czy też między żądnych zysku deweloperów, którzy od dwudziestu lat zajmują się skupowaniem roszczeń. Moim zdaniem to coś więcej niż tylko sympatyczna budowla, którą wszyscy lubimy, coraz bardziej oderwana od swego paskudnego,radzieckiego i stalinowskiego pochodzenia"
Książka "Kompleks Pałacu. Życie społeczne stalinowskiego wieżowca w kapitalistycznej Warszawie" Michała Murawskiego ukazała się nakładem Muzeum Warszawy.
Źródło: PAP, oprac. kk, sierpień 2015
