Literatura 2016: podziwiani i czytani
Ważną rolę w ocenie dzieła literackiego zdają się pełnić nagrody. Honorują dokonania pisarzy i w pewnym sensie stają się ekwiwalentem ich kunsztu. Nie zastąpią jednak istoty rzeczy, dla której artysta podejmuje wysiłek tworzenia – satysfakcji, jaką mu daje poczucie bycia potrzebnym: czytanym i rozumianym. Po prostu.
Można wtedy zaryzykować stwierdzenie, że pisarz staje się autorytetem. Może i wyrocznią dla niektórych (wybranych?). Żeby jednak nie popadać w przesadę, warto tu przypomnieć odpowiedź udzieloną przez bohatera odbywającego się w 1990 roku w Krakowie Festiwalu Sławomira Mrożka, który został zapytany przez dziennikarza, czy czuje się klasykiem.
Jajko klasyka
Sławomir Mrożek odpowiedział:
"Wie pan, kiedy wstałem dziś rano, to zacząłem się zastanawiać, co zjeść na śniadanie. Pomyślałem, że najlepiej jajeczko. Siedzę więc przy stole i jem to jajeczko. Więc jak to… Klasyk, a je jajeczko?"
Bez względu na podejście do nagród, które w ostatnim, napiętym politycznie czasie, dość istotnie się zróżnicowały – bywają odbierane albo i nie – są nadal przyznawane. I wypada się z tym pogodzić. Zwłaszcza, że wyglądają obiecująco.
"Księgi Jakubowe", ich autorka Olga Tokarczuk oraz tłumacz Jan Henrik Swahn zostali laureatami Międzynarodowej Nagrody Literackiej Kulturhuset Stadsteatern przyznawanej w Szwecji. Jest to pierwsza odsłona Międzynarodowej Nagrody Literackiej Domu Kultury i Teatru Miejskiego w Sztokholmie, którą mogą otrzymać zagraniczni pisarze i ich tłumacze na język szwedzki. Nagroda zostanie wręczona na początku 2017 roku.
Wiesław Myśliwski odebrał Ogólnopolską Nagrodę Literacką im. Franciszka Karpińskiego za "najwyższej próby twórczość powieściową, która odsłania metafizyczny wymiar istnienia człowieka". Nagrodę od ponad 20 lat przyznaje Katolickie Stowarzyszenie "Civitas Christiana" w Białymstoku.
Przy innej okazji, podczas odbywającego się latem we Wrocławiu Literackiego Woodstocku, uhonorowano Myśliwskiego jako jednego "z autorów najpopularniejszych wśród społeczności Dyskusyjnych Klubów Książki". Chodzi o najchętniej czytanych pisarzy, którzy przez dziesięć lat istnienia tych klubów najczęściej znajdowali się w pierwszej dziesiątce – w trzech kategoriach:
- "literatura piękna"– obok Myśliwskiego nagrodzono także Jacka Dehnela
- "literatura dla dzieci i młodzieży"– Barbara Kosmowska
- "literatura faktu"– Jacek Hugo-Bader
Poecie i pisarzowi Jarosławowi Markowi RymkiewiczowiNagrodę im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego wręczył prezes PiS Jarosław Kaczyński. Podkreślił przy tym, że "Rymkiewicz przeszedł do historii polskiego ducha".
Poeta został też laureatem Orfeusza – Nagrody im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego za najlepszy tom poetycki roku 2015, czyli za "Koniec lata w zdziczałym ogrodzie". Orfeusza Mazurskiego za najlepszy tom wydany w Polsce północno-wschodniej (Warmia, Mazury, Podlasie) otrzymał natomiast pisarz i poeta Erwin Kruk za tom "Nieobecność". Uroczyste wręczenie nagród odbyło się latem w leśniczówce Pranie.
Jarosław Marek Rymkiewicz jest też laureatem Nagrody Identitas 2016 w dziedzinie humanistyki i literatury pięknej – za tom poezji "Koniec lata w zdziczałym ogrodzie", a w dziedzinie historii – Beata Halicka za książkę "Polski Dziki Zachód".
Erwin Kruk z kolei odebrał również Nagrodę im. Adama Mickiewicza przyznawaną w Poznaniu za wybitne zasługi dla polskiej literatury i kultury. Nagroda Stypendium im. Stanisława Barańczaka dla młodego twórcy za innowacyjny dorobek w dziedzinie literatury, humanistyki i popularyzacji kultury literackiej trafiła do reporterki i pisarki Magdaleny Kicińskiej.
Tytuł Warszawskiego Twórcy w tym roku przypadł Eustachemu Rylskiemu. Pisarz nim uhonorowany otrzymuje 100 tys. zł. Tytuł ten towarzyszy Nagrodom Literackim m.st. Warszawy:
- w kategorii "proza" otrzymała ją Anna Janko za książkę "Mała Zagłada";
- w kategorii "poezja" otrzymał ją Piotr Matywiecki za tom "Którędy na zawsze";
- w kategorii "literatura dziecięca – tekst i ilustracje" otrzymali nagrodę Justyna Bednarek i Daniel de Latour (ilustracje) za książkę "Niesamowite przygody dziesięciu skarpetek (czterech prawych i sześciu lewych)";
- w kategorii "edycję warszawską" nagrodzono Magdalenę Kicińską za książkę "Pani Stefa"– biografię najbliższej współpracownicy Janusza Korczaka, Stefanii Wilczyńskiej.
Reporterzy bez granic
Dwie książki reporterskie o uchodźcach – "Wielki przypływ"Jarosława Mikołajewskiego oraz "Ziarno i krew" Dariusza Rosiaka – zdobyły ex aequo Nagrodę im. Beaty Pawlak dla najlepszego reportażu 2016 roku.
Dziennikarz i pisarz Wojciech Tochman znalazł się w gronie tegorocznych laureatów piątej odsłony włoskiej Nagrody za Reportaż im. Ryszarda Kapuścińskiego – Premio Kapuściński. Nagroda przyznawana jest za "umiejętność opowiadania miejsc i kultur, kronikarskiej obserwacji i przekazania jej w narracji".
Małgorzata Szejnert uhonorowana została Nagrodą Odry za rok poprzedni jako autorka książki "Usypać góry. Historie z Polesia" oraz innych publikacji, które "łączą w sobie reporterską dociekliwość, epicką perspektywę i poetycką wrażliwość"– jak uzasadniła werdykt redakcja miesięcznika "Odra".
Paweł Piotr Reszka, autor książki "Diabeł i tabliczka czekolady", zbioru szkiców z Lubelszczyzny, został laureatem Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego za reportaż literacki. Gala wręczenia nagrody odbyła się w Warszawie.
Kamil Bałuk został laureatem piątej odsłony Konkursu Stypendialnego im. Ryszarda Kapuścińskiego dla młodych dziennikarzy – ogłoszono 23 stycznia 2016 roku, w dziewiątą rocznicę śmierci autora "Szachinszacha", w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego.
Małgorzata Czyńska została laureatką pierwszej odsłony Górnośląskiej Nagrody Literackiej "Juliusz" za "Kobro. Skok w przestrzeń". Kapituła nagrodziła ją za esej biograficzny o awangardowej artystce, jednej z prekursorek modernizmu, Katarzynie Kobro. Górnośląska Nagroda Literacka "Juliusz" nosi ona imię Juliusza Rogera, XIX-wiecznego etnologa, zbieracza śląskich pieśni, a także przyrodnika i lekarza.
Joanna Siedlecka odebrała Nagrodę im. Józefa Mackiewicza za książkę "Biografie odtajnione. Z archiwów literackich bezpieki". Znana eseistka i reportażystka doceniona też za całokształt twórczości – co zostało podkreślone w ocenie kapituły nagrody.
Witold Szabłowski za książkę "Sprawiedliwi zdrajcy. Sąsiedzi z Wołynia" otrzymał Nagrodę "Newsweeka" im. Teresy Torańskiej. Publikacja zwyciężyła w dziedzinie literatury faktu.
Magdalena Grochowska zdobyła Nagrodę PEN Clubu im. Ksawerego i Mieczysława Pruszyńskich przyznawaną za całokształt twórczości w dziedzinie reportażu literackiego i eseju. Reporterkę wyróżniono za cykl opowieści o losach i dylematach polskiej inteligencji dwudziestego wieku.
Reportaż Filipa Springera"13 pięter", o problemach polskiego mieszkalnictwa w międzywojniu i po roku 1989, zwyciężył w plebiscycie czytelników Biblioteki Śląskiej na Książkę Roku poprzedniego i otrzymał Wawrzyn Literacki. Książka otrzymała blisko 40 proc. głosów.
