Krzysztof Środa

Pisarz, tłumacz, historyk filozofii. Laureat Nagrody Literackiej Gdynia. Urodził się w 1959 roku.
Pracował w Instytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, gdzie obronił pracę doktorską o fenomenologii Edmunda Husserla, która pozostaje ważnym punktem odniesienia w jego literackiej twórczości. Publikował m.in. w "Przeglądzie Filozoficznym", "Przeglądzie Filozoficzno-Literackim" i "Toposie". Przetłumaczył kilkanaście dzieł filozoficznych, a także książek dotyczących spekulacji giełdowej.
Zadebiutował w 2003 roku książką eseistyczno-podróżniczą "Niejasna sytuacja na kontynencie. Prywatny przewodnik po różnych stronach świata". Książką, którą – jak wspominał autor – zaczynał w nastroju beztroskim. W wyniku spotkania z pewnym biznesmenem z Suwałk, postanowił wybrać się w drogę na Kaukaz, i spisać coś w rodzaju dziennika podróży.
"Dopiero potem, kiedy się okazało, że nie jest łatwo ot tak sobie wybrać się w daleką podróż, wszystko zaczęło się komplikować. Całe przedsięwzięcie stało się poważne – może nie śmiertelnie, ale na pewno poważniejsze, niżbym chciał. Nie wiem, czy udało mi się to ukryć. Wciąż jednak sądzę, że napisałem książkę o podróży"
Wydany w 2006 roku "Projekt handlu kabardyńskimi końmi" to już nie dziennik marzeń o wyprawie, ale opowieść o realnej podróży na Kaukaz. Podróży, której namacalnym efektem ma być sprowadzenie do Polski pewnej szczególnie wytrzymałej rasy koni, ale która staje się pretekstem do snucia wielowątkowej opowieści o zetknięciu z tajemną krainą, a także o rozczarowaniu wynikającym z konfrontacji wyobrażenia z rzeczywistością. Marek Bieńczyk pisał:"Tę książkę, wyobrażam sobie, mogliby pisać Tomek Sawyer z Huckleberrym Finnem, tyle że już po fakultecie, zapewne filozoficznym." Książka zdobyła w 2007 roku Nagrodę Literacką Gdynia w kategorii eseistyki.
Nie do końca usatysfakcjonowany podróżą na północny Kaukaz, pod wpływem tekstów pisanych przez Ryszarda Kapuścińskiego, i po części w wyniku własnych dociekań filozoficznych , Środa wybrał się na południe, do Armenii.
"To trochę przypadek, że trafiłem do Armenii – mówił w rozmowie z Zofią Król. - Ale to mi odpowiada, bo nie jest za daleko. Kaukaz nie jest światem zupełnie obcym, składa się z rzeczy mi bliskich – orient, komunizm, trochę chrześcijaństwa, trochę islamu, trochę pięknego krajobrazu, trochę śródziemnomorskiej kuchni i tradycji picia wina. A tam, gdzie dojrzewają winogrona, od razu jest związek – faktyczny, historyczny czy kulinarny – z Grecją. Trudno byłoby mi znaleźć inne miejsce, gdzie tak wiele rzeczy mnie ciekawi i tak wiele rzeczy byłbym w stanie zrozumieć. Gdzie czułbym się jak w innym kraju, a jednocześnie trochę jakby u siebie" ("Dwutygodnik” nr 95, 11/2012).
Ta podróż zaowocowała trzecią książką, wydaną w 2012 roku pod tytułem"Podróże do Armenii i innych krajów z uwzględnieniem najbardziej interesujących obserwacji przyrodniczych". Tak naprawdę jednak, jak twierdzi autor, jej tematem nie jest miejsce, ale ludzie – trzej napotkani po drodze mężczyźni – a opowiadane wydarzenia mogłyby się wydarzyć gdziekolwiek. Środa pisze o chęci podważenia koncepcji "podróżowania dla podróżowania", wedle której należy pojechać gdzieś, a potem gdzie indziej i jeszcze dalej, by, w konsekwencji, "zobaczyć wszystko".
O kolejnej książce Środy, "Las nie uprzedza", poświęconej Czeczenii i Maroku, pisała Zofia Król:
"Konstrukcja tej książki jest podobna do poprzednich – drobne zdarzenia, zapamiętane kadry, dziwaczne interesy z poznanymi przypadkiem ludźmi, wszystko splata się we właściwą dla Krzysztofa Środy próbę zrozumienia świata poprzez zadawanie pytań o jego z pozoru nieważne elementy i tropienie powiązań między nimi. Tak Czeczenia – przedmiot dramatycznych opowieści poznanego na dworcu Isłama i pomieszanej ze strachem tęsknoty jego rozmówcy – okazuje się tajemniczo powiązana z Marokiem, gdzie autor podróżuje sześciokrotnie, dopisując do książki po pół strony dziennie w kawiarni pod murem targowiska. Środa poczytuje też fragmenty „Podróży” Jana Potockiego i niektóre daty z życia hrabiego okazują się zaskakująco zbieżne z jego własnymi. Nie ma to jednak nic wspólnego z naiwnym oswajaniem, porządkowaniem kolei losu. Rozpoznawane sieci zależności mają u Środy funkcję bardzo konkretną i niebagatelną, stosowaną świadomie – przesuwają analizę o poziom dalej, pozwalają odnaleźć nowe tory myślenia o tym, co się w podróży, i w świecie, napotyka" ("Dwutygodnik", nr 192, 08/2016).
Bibliografia:
- "Niejasna sytuacja na kontynencie. Prywatny przewodnik po różnych stronach świata" (Świat Literacki, Izabelin 2003)
- "Projekt handlu kabardyńskimi końmi" (Świat Literacki, Izabelin 2006)
- "Podróże do Armenii i innych krajów z uwzględnieniem najbardziej interesujących obserwacji przyrodniczych" (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2012)
- Las nie uprzedza" (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2016)
Autorka: Natalia Mętrak-Ruda, maj 2017